Leyhof, Den Haag: een gebouw als een duurzame samenleving

De Stichting Wonen in Den Haag reikt de Woonprijs jaarlijks uit aan een project 'met een kwaliteitsimpuls op het gebied van wonen met impact op de omgeving'. Leyhof, een ontwikkeling van BPD, is bij uitstek zo’n project, vond de jury, vanwege de hoge dichtheid, de duurzame kwaliteiten en de bijzondere mix aan betaalbare woningen. Het carrévormige woongebouw, onderdeel van Proeftuin Erasmusveld, telt 33 duurzame, energiezuinige stadswoningen en 75 appartementen. Ze liggen rondom een groene, collectieve binnentuin. Het hele pand is klimaatadaptief dankzij verkoelende sedumdaken die ook regenwater opvangen. In gevelkastjes nestelen vleermuizen en vogels. Via wadi’s aan de randen van de wijk wordt overtollig regenwater afgevoerd naar de omgeving, een ecologische zone. Collectieve ruimten, zoals een paviljoen, een logeerkamer, een wasbar en een deelbibliotheek zorgen ervoor dat 'samen leven' in Leyhof een bijzondere betekenis krijgt. Bewoners delen wasmachines, tuingereedschap en elektrische auto’s en fietsen. 'Leyhof is meer dan alleen een aantal woningen bij elkaar,' zegt Wicher Mol, ontwikkelingsmanager bij BPD. 'Je kunt hier bewust anders wonen. Dat betekent dat je op een duurzame manier met elkaar samenleeft in dit gebied.'

Want duurzaamheid is hier méér dan zonnepanelen, een vleermuizenkast of een elektrische deelfiets. Mensen willen bewuster leven, invloed uitoefenen op de kwaliteit van hun woning en woonomgeving. Die sociale betrokkenheid was kenmerkend voor het gehele ontwikkelingsproces. Bewoners dachten mee over het ontwerp en de ontwikkeling van de wijk, het gebouw en de openbare ruimte. BPD zette daarvoor bewust een stap extra. Onder meer dus door die architectenselectie, op basis van het thema 'Gezond, Stads en Samen'. Het jonge architectenbureau dat de ontwerpprijsvraag uiteindelijk won, is Workshop Architecten, destijds net opgericht door Ard Hoksbergen, Ivar van der Zwan en Milad Pallesh. Zij werkten nauw samen met Flux landscape architecture, OTO landscape architecture en BURA urbanism. Hoksbergen, inmiddels met een eigen bureau: 'In 2016 waren we net een nieuw bureau gestart. We voelden aan alles dat dit uniek was. BPD stond echt open voor nieuwe ideeën en hield dat ook consequent vol. Dat maak ik eigenlijk weinig mee, zeker niet bij tenders, waar tegenwoordig bijna alles vastligt. Hier kregen we de vrijheid. Het was heel inspirerend om het schetsontwerp te gaan maken.'

Het team met Hoksbergen stelde voor om sommige gebieden extreem te verdichten, zodat andere plekken juist meer ruimte kregen. In combinatie met nieuw en bestaand groen leverde dat een parkachtige omgeving op. Vervolgens maakte het team een ontwerp voor het noordelijke deelgebied, waaronder de aansluiting van de openbare ruimte op de ecologische zone. Mol: 'Het mooie van dat ontwerp is: bewoners kunnen elkaar overal ontmoeten, met name in de binnentuin in het hart van het gebouw. Door de getrapte vorm zie je vanaf de binnentuin niet dat Leyhof aan de buitenzijde acht verdiepingen telt. Daardoor voelt het grote gebouw toch kleinschalig en geborgen. Dat beeld is volledig overeind gebleven.' Hoksbergen vult aan: 'Door in een bouwteam op te trekken met Van Wijnen konden we het plan naar een hoger niveau tillen. Samen zochten we mogelijkheden om het haalbaar te maken. Dat is gelukt.'

Een paar weken terug was Hoksbergen nog in Leyhof. Hij zag bewoners van allerlei leeftijden en achtergronden samen bezig. 'Er is een community ontstaan, mensen denken samen na over hun omgeving. Ze zijn echt eigenaar van het gebouw.' Vandaar dat het uiterst belangrijk is om de gewenste collectiviteit vanaf het begin zeer doordacht te ontwerpen, zegt hij. 'Dus vooral niet "later inpassen"! Want dan gaat het niet goed. Nee, je moet meteen grondig nadenken over zaken als de routing, de collectieve fietsenstalling, de gezamenlijke ruimte. Het ontwerp ervan moet overeind kunnen blijven, ook als er tegenvallers komen. Het is geen extraatje, het is een wezenlijke betekenis. Het mooie is dat de gebiedsontwikkelaar, BPD dus, daarvoor heeft gevochten.' Als hij het gebouw opnieuw zou mogen ontwerpen, zou hij het weer zo doen. Hoewel: ‘Ik zou misschien nog net iets meer aandacht besteden aan de relatie met de bestaande woonomgeving. Dat zou het nog rijker maken.’ De locatie aan de rand van de stad bergt een belofte in zich, stelt hij. ‘Aan de stadsrand, tussen de stad en de omliggende natuur in, zal de komende jaren meer worden gebouwd. Het ontwerp sluit daarop aan: door de hoeveelheid woningen is het stads. Maar in zijn uitzicht en opzet juist weer groen en natuurlijk.’ Juist om die combinatie van kwaliteiten verdiende het ontwerp dan ook de Haagse Woonprijs.

Tussen de wederopbouwwijk Den Haag ZuidWest en omliggende Vinex-wijken ontstaat een nieuw, duurzaam woongebied: Proeftuin Erasmusveld. In totaal komen er circa 370 woningen, waarvan 65 voor Woonzorg Nederland. Ook komen er twee woonblokken betaalbare middenhuurwoningen voor BPD Woningfonds. Proeftuin Erasmusveld won naast de Haagse Woonprijs met de Leyhof, in 2021 de SKG Award voor duurzame gebiedsontwikkeling. De award is een initiatief van de Stichting Kennis Gebiedsontwikkeling en bedoeld voor gebiedsgerichte ontwikkelingen met een duurzame, integrale visie.